درباره سوالات زیربه دقت فکر کنید:

•          دستاوردهای رفتار انفعالی برای شماچیست ؟

•          اگربه جای رفتارانفعالی پرجراتی راپیشه کنید ازچه چیزهایی باید چشم بپوشید؟

•          رفتار پرخاشگرانه برای شما چه سودی دارد؟

•          اگربه جای پرخاشگری مهارت جرات ورزی بیاموزید برای شماچه سودی دارد؟

•          پرجراتی چه منافعی برای شمادارد؟

توجه داشته باشید که مهارت جرات ورزی و پرخاشگری از یکدیگر متمایزند. پرخاشگر بودن به معنی دفاع از حقوق خود به شیوه ای خصمانه است که فرد سعی می کند نیازها و خواسته های خود را از طریق غالب شدن، توهین و تحقیر دیگران برآورده کند که در این میان برای حقوق و خواسته دیگران اهمّیتی قائل نیست.

برای درک بیشتر تفاوت جرأت ورزی (حدّ وسط برخورد منفعلانه و پرخاشگری) با هر یک از رفتار انفعالی و پرخاشگرانه به مثالهای زیر دقّت نمایید.

۱.  فردی در صف خرید می خواهد خودش را جلوی شما جا بزند و می گوید: اجازه می دهید زودتر از شما خرید کنم؟ من عجله دارم.

پاسخ انفعالی: خیلی خوب؛

پاسخ پرخاشگرانه: آهای، می خواهی چه کار کنی، برو آخر صف بایست؛

پاسخ همراه با جرأت ورزی: متأسفم، نمی توانم، من هم عجله دارم.

۲.یکی از همکلاسی­ها جزوه درسی شما را برای شب امتحان طلب می­کند.

پاسخ انفعالی: من خودم نیاز دارم، ولی باشد.

پاسخ پرخاشگرانه: خیلی پررو هستی که شب امتحان چنین تقاضایی می کنی، فراموشش کن.

پاسخ همراه با جرأت ورزی: خوشحال می­شدم به شما کمک کنم، از قبل برای مطالعه شب امتحانی برنامه ریزی کرده ام. ای کاش زودتر می­گفتید.

انواع رفتار جرأت مندانه

رفتار جرأتمندانه طبقه­ بندی های فراوانی شده است،  برخی ابراز وجود در رفتار جرأتمندانه را دارای چهار مؤلفه  می دانند و برخی نیز به طور کلّی رفتار های جرأتمندانه را به سه گروه کلّی تقسیم می نمایند:

۱.      بیان جرأتمندانه احساسات مثبت و منفی؛

۲.      رد جرأتمندانه خواسته های نابجای دیگران و مقاومت در برابر آنها؛

۳.      در خواست های جرأتمندانه از دیگران.

هدف های جرات ورزی و مهارت نه گفتن

در مهارت جرات ورزی هدف، تغییر در خود فرد است نه تغییر در دیگران تا بتواند نیازها، احساسات و افکار خود را ابراز کرده و از آسیب های احتمالی در امان بماند. بدین معنا که گاه ممکن است فرد علیرغم استفاده از رفتارهای جرأتمندانه به خواسته خود نرسد، ولی از این که جواب منفی داده شود، ناامید نشه و درخواست جرأتمندانه خود را از شخص دیگری می نماید تا به حل مشکل دست یابد.

مزایای رفتار جرأتمندانه و مهارت نه گفتن

۱-  از مهمترین مزایای جرأتمندی، احساس مثبتی است که فرد درباره خود دارد. افراد جرأتمند در مقایسه با افراد سازشکار و پرخاشگر درباره خود احساس بهتری دارند. آنها احساس عزّت نفس دارند و خود را شریف و عزیز می­بینند.

۲-  مردم افراد جرأتمند را صریح و صادق می­دانند و معتقدند چنین افرادی اهل چاپلوسی، تملّق و نفاق نیستند. این افراد آنچه را می توانند انجام دهند مطرح می­کنند. بنابراین مردم به چنین افراد بیشتر اعتماد می­کنند؛ گرچه به ظاهر آن را نشان ندهند.

۳-  زندگی افراد جرأتمند، معنادار است. اینان به دیگران اجازه می دهند تا مستقل بیندیشند و عمل کنند و خود نیز افزون بر در دسترس قرار دادن خواسته هایشان، از زورگویی، تحکّم، زبونی و ذلّت فاصله می­گیرند.

پیامدهای منفی نداشتن جرأت

جرأتمند نبودن می تواند مشکلات زیر را به وجود اورد:

۱-     افسردگی، عصبانیت از خود، احساس درماندگی، ناامیدی و نداشتن کنترل در زندگی؛

۲-     رنجیدگی و عصبانیت از دیگران ؛

۳-     ناکامی در بسیاری از موقعیت­هایی که فرد نمی­تواند به خواسته خود برسد؛

۴-     انفجار خشم( وقتی خشم به شیوه مناسبی ابراز نشود، روی هم انباشته شده، در مواردی به شکل نامناسب و پرخاشگرانه ابراز می شود)؛

۵-     اضطراب و در پی آن، اجتناب از افراد و موقعیت هایی که سبب ناراحتی و از میان رفتن فرصت های زیادی می شود؛

۶-     ضعف در روابط بین فردی و ناتوانی در بیان احساسات مثبت و منفی که باعث می­شود فرد مقابل از احساسات و خواسته­­های فرد اطلاعی نداشته باشد و نتواند اقدامی در جهت حصول آنها انجام دهد؛

۷-     مشکلات جسمانی مانند سردرد، زخم معده، فشار خون بالا و تجربه استرس که عوارض جسمانی زیادی به همراه دارد؛

۸-     رفتار منفعل که باعث می­شود فرد نتواند در برابر دیگران قاطعانه عمل کند؛

۹-     تقویت رفتار دیگران که باعث می­شود توقّع آنان بیشتر شود و برای به دست آوردن خواسته­های خود، اصرار بیشتری داشته باشند.

عوامل دوری از رفتار جرأتمندانه و مهارت نه گفتن

عوامل زیر فرد را از رفتار جرأتمندانه دور می کنند:

۱-     فرد فکر می کند، دیگران او را به سبب کارهایی که برای آنها می­کند، دوست دارند؛  بنابراین اگر مستقل عمل کند دیگران او را دوست نخواهند داشت.

۲-     فرد در زمینه رضایت، احساسات و راحتی دیگران احساس مسئولیت می کند؛ لذا از اینکه به دیگران « نه » بگوید و آنها را از خود ناراحت سازد، احساس گناه می­کند.

۳-     فرد رفتار جرأتمندانه را با ازخودگذشتگی، ایثار و فداکاری در تناقض می­بیند؛ لذا اعتقاد دارد که اگر از پذیرش درخواست دیگران سر باز زند، آدم بد و خودخواهی تلقّی خواهد شد.

۴-     احساس مهم و باارزش بودن در مواقعی که درخواستی از او می­شود و اعتقاد به اینکه اگر یک­بار درخواست دیگران را نپذیرد آنها دیگر او را به شمار نخواهند آورد.

۵-     چنین افرادی یاد گرفته­اند که باید همیشه دیگران را از خود راضی و خوشحال نگه­دارند و خوب نیست که خواسته­های خود را بر خواسته­های دیگران ترجیح دهند؛ بنابراین اگر کسی چیزی گفت یا کاری کرد که باعث ناراحتی فرد شد، نباید چیزی بگوید و اگر این کار ادامه پیدا کرد بهتر است فقط بکوشد از او فاصله بگیرد. چنین افرادی وقتی کاری را انجام می­دهند که به آن تمایلی ندارند، احساس بدی درباره خود یافته، از فرد مقابل رنجیده می­شوند و بی میلی خود را به طور ناخواسته و به شکل غیر کلامی( سکوت، اخم کردن، دیر حاضر شدن و انجام کارها به شکل سرسری و بدون دقّت لازم) نشان می­دهند.

راهکارهایی برای ابراز جرأت مندی و مهارت نه گفتن

برای عینی­ تر کردن کاربرد این راهکارها، فرض کنید یکی از دوستانتان، شما را امشب به جشن تولّد دعوت کرده درحالی که شما اصلاً دیگر میهمانان و مکانی را که باید بدانجا بروید، نمی­شناسید. در این صورت شایسته است از روش های جرأتمندانه ای که در ادامه بدان اشاره خواهد شد، استفاده نمایید.

۱- « نه » گفتن

روش های متعدّدی برای ابراز جرأتمندانه « نه » (مهارت نه گفتن) وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:

الف) صرفاً گفتن« نه » نظیر: « نه » یا « نه متشکرم ».

ب) گفتن« نه » همراه با توضیح نظیر : « نه متشکرم، من شبها از خانه بیرون نمی­روم».

۲- تغییر دادن موضوع : در این روش سعی بر آن است که موضوع صحبت عوض گردد.

فردا امتحان داریم؟

راستی فیلم دیشب را دیدی؟

۳- دلیل آوردن

روحیه­ ام با این­جور میهمانی­ها سازگاری ندارد و ضعیف می­شود.

رفتن به جایی را که نمی­شناسم، اصلاً درست نمی­دانم.

۴- ایجاد احساس شخصیت مهم­تر در طرف مقابل

از شما انتظار نداشتم چنین پیشنهادی به من بدهی!

من روی شما یک­جور دیگر فکر می­کردم!

۵- ارائه پیشنهادی بهتر

حاضرم با شما به تئاتر، سینما و یا منزل شما بیایم ولی به میهمانی در جایی که سایر میهمانها را نمی شناسم نمی آیم.

۶- نشان دادن شأن بالای خانوادگی خود

در خانواده ما رسم نیست که در این­جور میهمانی­ها شرکت کنیم.

اگر این موضوع را در خانواده خود مطرح کنم، خیلی متعجّب می­شوند.

۷- بیان موضوع در قالب شوخی

من هنوز بچّه ام، هنوز به اندازه کافی برای میهمانی شبانه بزرگ نشده­ام.

۸- پافشاری و اصرار در ردّ درخواست

دیگر حرفش را نزن، من اهلش نیستم و به هیچ وجه نخواهم آمد.

۹- دور شدن از موقعیت: در مواقعی که فرد بیش از حد اصرار می­ورزد.

۱۰- ابراز همدلی

شاید دلت می­خواست که من در جشن تولّدت باشم، این موضوع را می­فهمم ولی متأسفانه من اهل شرکت در این­جور مراسم نیستم.

۱۱- معذرت خواهی

با عرض پوزش، امیدوارم مرا ببخشید که به هیچ وجه نمی­توانم در میهمانی شما شرکت نمایم.

۱۲- تشکر و قدردانی

لطف کردید که مرا به میهمانی خود دعوت نمودید، ولی من دوست ندارم و نمی­آیم.

فرهنگ گفتاری در رفتار جرأتمندانه ومهارت نه گفتن

شایسته است در ابراز مهارت جرأت ورزی سعی نمایید، فرهنگ گفتاری خود را به اشکالی که در زیر بدان اشاره خواهد شد، تغییر دهید.

۱-     مطمئن شوید که طرف مقابل از شما چه می­خواهد. اگر مطمئن نیستید، بگویید: « باید درباره آن فکر کنم». از این راه، فرصتی را برای پاسخ دادن مشخص کنید.

۲-     اگر مطمئن نیستید از شما چه چیزی را خواسته­اند، توضیح بیشتری بخواهید.

۳-     تا جایی که می توانید، پاسخ ­های کوتاه دهید و از آوردن دلایل زیاد و دادن توضیحات طولانی خودداری کنید.

۴-     از عبارت­هایی با واژه« من» استفاده نمایید و به جای سرزنش و یا محکوم کردن طرف مقابل، موضوع را طرح نمایید

۵-     به جای عبارت­هایی نظیر« فکر نمی­کنم بتوانم…»، از واژه « نه» استفاده نمایید.

۶-      حرکت­های غیر کلامی خود را با پیامی که می­دهید، همخوان سازید.

۷-     در مواردی که ناچارید، امتناع خود را چندبار تکرار نمایید؛ نباید برای هر بار دلیل جدیدی بیاورید، بلکه کافی است همان گفته پیشین را تکرار نمایید.

۸-     اگر با وجود تکرار پاسخ، باز هم طرف مقابل اصرار می­ورزد، باید سکوت کرد و یا اینکه موضوع بحث را عوض کرد.

راهکارها اصلی ایجاد قاطعیت و مهارت نه گفتن در خود و در فرزندانمان :

۱ – اولین مسئله تربیت صحیح خانواده و آموزش و پرورش است . پس باید عوض شود و برای این باید بگوئیم کسی که از خودش ابراز وجود می کند ، خود پنداری قوی دارد ، باید به او پاداش بدهید .

پاداش = خود پنداری قوی + ابراز وجود

۲ – بالابردن آگاهی آگاه شدن به حقوق خود و دیگران ، آگاهی از مراحل رشد کودک و نوجوان و جوان و بر مبنای این آگاهی و ویژگی های دوران کودکی ، نوجوانی و جوانی که رفتار خاص خود را دارد بر خورد کنیم .

۳ – تقویت مثبت انرژی مثبت فضای آرامش و آسایش وصلح و صفا ، رعایت کرامت انسانی و اخلاقی و تربیتی همراه با ارائه و اجازه ابراز وجود ، انتقاد کردن ، استدلال نمودن و در پایان پاداش دادن به کودک ، نوجوان و جوان .

بگوییم : شاد و پر انرژی باشید – خدا قوت .   نگوییم : خسته نباشید .

بگوییم : خوب عالی هستم .    نگوییم : بد نیستم .

بگوییم : مسأله را خودم حل می کنم . نگوییم : مسأله به تو ربطی نداره .

بگوییم : حتماً موفق می شوم .

نگوییم : موفقیت در این مورد سخت است.

بگوییم : من سالم و بانشاط هستم .

نگوییم : من مریض وغمگین نیستم .

بگوییم : خدا سلامتی بده .

نگوییم : خدا بد نده .

بگوییم : راست می گی؟ راستی؟

نگوییم : دروغ نگو .

بگوییم : سرم شلوغ است .

نگوییم : مشکل دارم .

بگوییم : ان شاا…وقت دیگر .

نگوییم : اصلاً حوصله ندارم .

بگوییم : هدیه برای شما .

نگوییم : قابل ندارد .

بگوییم : طول می کشد تا یاد بگیری .

نگوییم : هیچ وقت یاد نمی گیری .

بگوییم : لطفاً آرام باش .

نگوییم : داد نزن .

بگوییم : شما را در شا دی ها ببینیم .

نگوییم : غم آخرتان باشد .

بگوییم : در فرصت مناسب در خدمت شما خواهم بود

نگوییم : گرفتارم .

بگوییم : مواظب باش .

نگوییم : منتظرتم ، تو را می بینم .

بگوییم : من به اهدافم خواهم رسید .

نگوییم : من نمی توانم به اهدافم برسم .

بگوییم : ان شاا… وقت دیگر.

نگوییم : اصلاً حوصله ندارم .

بگوییم : من ترجیح می دهم .

نگوییم : من باید اینکار را بکنم .

بگوییم : صد در صد خواهد شد .

نگوییم : ای کاش می شد .

بگوییم : دوست ندارم .

نگوییم : متنفرم .

بگوییم : این کار را بعدها انجام می دهد .

نگوییم : دچار یأس شدم ، امیدی ندارم .

بگوییم : آسان نیست . نگوییم : دشوار است .

منبع :    http://ravanrahnama.ir/assertivenesss-skill/